Tên di sản : Phủ Bà – Đền Nguyễn Chích
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : số 3021/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đền thờ Thần Hoàng và Phủ Mẫu xóm Nhất, phường Trường Thi được xây dựng trên thửa đất số 198/3686, có diện tích 996m2 – xưa kia nằm giữa làng Hương Thọ.
Đền – phủ dựng theo hướng đông nam và cấu trúc ngôi đền Thần Hoàng theo kiểu chữ “Đinh”. Gồm gian tiền đình và gian chính tẩm. Phía trước có bình phong và cổng vào đền. Bên cạnh đền có cây đa cổ thụ to, cao, thân cây 4 người ôm không xuể, cành lá xum xuê. Ước tính tuổi thọ của cây đa hơn 200 năm. Về thời gian xây dựng: có từ xa xưa (theo lời kể của các cụ cao niên trong làng). Đến thời Bảo Đại năm thứ 9 (1933), đền được tu tạo. Cấu trúc các vì kèo theo kiểu chống 1 cột cái, kẻ suốt. Xà bẫy cấu trúc theo kiểu chồng giường. Đề tài trang trí trên các thành phần kiến trúc gỗ là: long – ly – quy – phượng và hoa lá cách điệu. Mang phong cách nghệ thuật cuối thế kỉ XVIII và thế kỉ XIX.
Về bài trí nội thất trong đền: ở gian giữa nhà tiền đường bài trí hương án, trên xà thượng và xà hạ có treo bức đại tự “Long Chính Đức”. Cột cái và cột quân treo các câu đối gỗ chạm khắc tinh xảo, ca ngợi phong cảnh quê hương, truyền thống của vùng đất này.
Ngoài ra, trước đây còn có các đồ khí tự như: bộ bát biểu, chiêng, trống, kiệu bát cống, kiệu long đình, bài trí ở hai gian bên. Nhà chính tẩm là nơi đặt long cung, long ngai, khám thờ vị Thần Hoàng.
Ngoài ra, trong đền còn có một số con giống đá như: nghê đá, voi đá, ngựa đá (cỡ nhỏ) có giá trị nghệ thuật. Là một công trình kiến trúc tín ngưỡng, gắn liền với thuần phong mĩ tục của cộng đồng dân cư ấp Đồng Trại – Hương Thọ cũ. Trải qua các cuộc chiến tranh, với nhu cầu phát triển dân cư, kinh tế của thành phố Thanh Hóa, có một thời di tích này bị lãng quên. Đất của đền bị thu hẹp lại (từ 3686m2 nay chỉ còn 996m2). Nhiều đồ thờ bị phá hủy, thất lạc. Trước tình trạng đó, vào những năm 1990, nhân dân xóm Nhất đã góp công sức trùng tu tôn tạo lại, sửa sang sắm sửa đồ thờ tự và lập lại việc tôn thờ vị Thần Hoàng làng theo phong tục truyền thống. Đến nay, ngôi đền đã thực sự khang trang và trở thành một trung tâm sinh hoạt văn hóa tinh thần của nhân dân trong và quanh vùng.
Phủ Bà (Phủ Mẫu) xây dựng cạnh đền thờ Thần Hoàng, có quy mô khá lớn. Song bị triệt phá hoàn toàn, nay chỉ còn lại nền móng, các chân tảng bằng đá. Điều cơ bản nhất là nhân dân còn lưu giữ được các pho tượng Mẫu bằng gỗ sơn son thếp vàng như: Tượng Mẫu Tiên, Mẫu địa, Mẫu thoải, Mẫu thượng cùng các long ngai, long cung. Vốn là tín ngưỡng bản địa, nhân dân tôn sùng, ngưỡng mộ và đã xây dựng một số công trình nhỏ bên cạnh đền để tôn thờ, phần nào đó cũng là bảo quản những hiện vật “linh thiêng” đó. Thậm chí còn bài trí một số pho tượng Mẫu trong đền Thần Hoàng, cũng là để bảo quản và chống mất cắp. Về niên luật, việc bài trí tượng Mẫu trong đền Thần Hoàng là không đúng. Song thực tiễn xuất phát từ “tâm linh”, việc bảo quản đồ thờ, cũng như trong điều kiện khó khăn về kinh phí hiện nay nên các pho tượng Mẫu được bài trí, tôn thờ Thần Hoàng là điều có thể chấp nhận được, tuy nhiên chỉ là hết sức tạm thời.
Những hiện vật có trong đền và phủ:
2 bức đại tự: “long chính đức” và “Hạc long tự”.
Câu đối gỗ: 4 đôi còn nguyên, vừa được tu tạo.
1 kiệu bát cống.
Nghê đá, voi đá.
Chuông đồng.
Tượng hầu bằng gỗ sơn son thếp vàng các cỡ (12 tượng).
Long khám sơn son thếp vàng.
Cây đèn.
Độc bình cỡ to, nhỏ (7 chiếc).
Mâm bằng gỗ sơn son thếp vàng (10 chiếc).
Chậu hoa bằng đá (3 chiếc).
Bát hương gốm, đá rất nhiều.